ΔΙΑΤΡΟΦΗ
Οδηγίες διατροφής βρέφους 0-12 μηνών
Βρέφος 0-6 μηνών
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Στρατηγική για τη Διατροφή του Βρέφους και του Μικρού Παιδιού (2003), ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και η UNICEF συνιστούν τον αποκλειστικό μητρικό θηλασμό για τους έξι πρώτους μήνες της ζωής του βρέφους.
Η σύσταση διατυπώνεται ως εξής:
«Τα βρέφη πρέπει να θηλάζουν αποκλειστικά για τους 6 πρώτους μήνες της ζωής τους, για να έχουν την ιδανική αύξηση, ανάπτυξη και υγεία. Μετά την περίοδο αυτή, και προκειμένου να καλυφθούν οι αυξανόμενες διατροφικές τους ανάγκες, τα βρέφη πρέπει να σιτίζονται με ασφαλή και επαρκή συμπληρωματική τροφή, ενώ παράλληλα συνεχίζουν τον μητρικό θηλασμό έως τα δύο χρόνια της ζωής ή και περισσότερο».
Το μητρικό γάλα για το χρονικό αυτό διάστημα, καλύπτει τις διατροφικές ανάγκες των βρεφών χωρίς να χρειάζεται η συμπλήρωση της διατροφής τους με άλλα υγρά (πχ υγρά, χαμομήλι) ή άλλα στερεά (πχ κρέμες).
Σε αδυναμία θηλασμού, για οποιονδήποτε λόγο, το βρέφος σιτίζεται συμπληρωματικά ή αποκλειστικά με γάλα 1ης βρεφικής ηλικίας.
Bρέφος 6-12 μηνών
- Με την ανάπτυξη του βρέφους, σωματική και αναπτυξιακή (το βρέφος αναποδογυρίζει, κάθεται, στέκεται, μπουσουλάει κλπ) έχει ανάγκες σε ενέργεια και θρεπτικά συστατικά (πχ σίδηρο, βιταμίνες) μεγαλύτερες από όσο μπορεί να του προσφέρει ο μητρικός θηλασμός. Για το λόγο αυτό είναι επιβεβλημένη η εισαγωγή στερεών τροφών στη διατροφή του.
- Τα περισσότερα υγιή βρέφη είναι σε θέση να ξεκινήσουν την κατανάλωση στερεών τροφών με τη συμπλήρωση του 6ου μήνα ζωής. Νευροαναπτυξιακά αυτό μεταφράζεται πως τα βρέφη θα μπορούν να καθίσουν με στήριξη (καθισματάκι φαγητού), στηρίζουν καλά το κεφάλι, αναγνωρίζουν κουτάλι και δείχνουν ενδιαφέρον για τις τροφές. Έτσι, ένα βρέφος έτοιμο να δοκιμάσει στερεά τροφή θα ανοίγει το ατόμα όταν του προσφέρετε την τροφή, δε θα σπρώχνει το κουτάλι έξω από το στόμα και θα καταπίνει χωρίς να πνίγεται.
- Κάποια βρέφη είναι νευροαναπτυξιακά έτοιμα (τέλος 5ου μήνα) για έναρξη στερεών τροφών πριν τη συμπλήρωση του 6ου μήνα. Ο παιδίατρος θα σας καθοδηγήσει για την κατάλληλη χρονική στιγμή εισαγωγής των συμπληρωματικών τροφών στη διατροφή του μωρού σας.
- Σε κάθε περίπτωση απαγορευεται η έναρξη στερεών τροφών πριν τη συμπλήρωση του 4ου μήνα ζωής.
Η πρώιμη έναρξη συμπληρωματικών τροφών (πριν την έναρξη του 5ου μήνα) δε συνίσταται καθώς:
- αυξάνεται η πιθανότητα εμφάνισης τροφικής αλλεργίας.
- αυξάνεται η πιθανότητα πνιγμονής (ανωριμότητα νευροαναπτυξιακή)
- το πεπτικό σύστημα δεν είναι σε θέση να απορροφήσει τις νέες τροφές.
- Γεύματα μητρικού γάλακτος αντικαθίστανται από συμπληρωματικές τροφές υποδιέστερες σε διατροφική αξία, ενώ μειώνεται και η παραγωγή γάλακτος.
Η καθυστερημενη έναρξη συμπληρωματικών τροφών (μετά τη συμπλήρωση 6,5 μηνών) πρέπει να αποφεύγεται γιατί:
- Ελοχεύει ο κίνδυνος ανεπαρκούς ανάπτυξης του βρέφους καθώς το μητρικό γάλα αδυνατεί πλέον να καλύψει τις ανάγκες , θερμιδικές και θρεπτικές, του δραστήριου βρέφους.
- Αυξάνεται η πιθανότητα εμφάνισης τροφικής αλλεργίας λόγω της καθυστερημένης παρουσίασης αλλεργιογόνων στον εντερικό βλεννογόνο.
- Δεξιότητες του βρέφους, όπως η μάσηση, κατάποση, καθυστερούν να αναπτυχθούν όπως και η προσαρμογή του βρέφους σε νέες γεύσεις και υφές τροφίμων.
Να θυμάστε πως :
- Όταν η έναρξη συμπληρωματικών τροφών συνοδεύει τον θηλασμό τότε μειώνεται η πιθανότητα εμφάνισης τροφικών αλλεργιών.
- Τα βρέφη έχουν εμφυτη προτίμηση προς τις αλμυρές και γλυκές γεύσεις και απεχθάνονται τις πικρές, ίσως και ξινές γεύσεις. Ως εκ τούτου θα πρέπει για τον πρώτο χρόνο ζωής να αποφεύγεται η κατανάλωση τροφίμων με προσθήκη ζάχαρης ή αλατιού, ενώ θα πρέπει να ενθαρύνεται η κατανάλωση υγιεινών τροφίμων, πχ φρούτων και λαχανικών.
Τα βρέφη αντιλαμβάνονται κάθε νέα τροφή ως κάτι ξένο και χρειάζεται προσπάθεια και υπομονή μέχρι να την αποδεχτούν.
- Πώς θα εισάγετε τις συμπληρωματικές τροφές στη διατροφή του βρέφους
- Ποσότητα, συχνότητα και υφή τροφίμων
- Σειρά εισαγωγής των συμπληρωματικών τροφών
- Τεχνικές συμπεριφοράς κατά την σίτιση
Πώς θα εισάγετε τις συμπληρωματικές τροφές στη διατροφή του βρέφους
- Ξεκινάτε κάθε νέα τροφή ξεχωριστά και σε μικρές ποσότητες (ένα κουταλάκι του γλυκού) και αυξάνετε σταδιακά. Κάθε νέα τροφή θα απέχει χρονικά από την επόμενη (2-3 μέρες).
- Επιλέγουμε γεύματα γάλακτος που θέλουμε να αντικαταστήσουμε και δίνουμε 2-3 κουταλάκια του γλυκού από τη νέα τροφή που εισάγουμε. Συνήθως αντικαθιστούμε πρώτα το δεκατιανό, στη συνέχεια το μεσημεριανό και τέλος το απογευματινό. Είναι απαραίτητο κατά την αρχική φάση εισαγωγής των στερεών να συμπληρώνετε το γεύμα του βρέφους με γάλα (ιδανικά μητρικό). Σταδιακά, και ανάλογα με την όρεξη του βρέφους, αυξάνουμε τις ποσότητες μέχρι να χορτάσει και να μη θέλει να θηλάσει ή να δώσετε συμπλήρωμα γάλακτος.
- Παρατηρούμε τη διάθεση του βρέφους: πότε είναι ευχαριστημένο, πότε δυσφορεί, πότε δε θέλει καθόλου να φάει (σφραγγίζει στόμα), πότε απλώνει τα χέρια του, τις εκφράσεις του.
- Σεβόμαστε τις ιδιαιτερότητες του κάθε βρέφους. Κάποια βρέφη είναι πιο δεκτικά στη δοκιμή νέων τροφών και κάποια πιο διστακτικά.
Αν αρνείται να δοκιμάσει μια νέα τροφή:
- Δεν το πιέζετε! Διαφορετικά δημιουργείτε ένα φαύλο κύκλο που θα δυσκολέψει την διαδικασία εισαγωγής νέων τροφών και θα συνδέσει το γεύμα με μια δυσάρρεστη για τη μητέρα και το βρέφος εμπειρία.
- Έπειτα από μερικές μέρες δοκιμάστε να την ξαναδώσετε.
- Τροποποιήστε τη γεύση (προσθήκη λεμονιού, μυρωδικών) και δοκιμάστε άλλους συνδιασμούς τροφίμων.
- Σημαντικό να θυμάστε πως χρειάζονται περίπου 8-10 προσπάθειες για να δεχτεί το βρέφος να καταναλώσει μια καινούρια τροφή, ενώ η ουσιαστική αποδοχή μια νέας τροφής έρχεται έπειτα από 12-15 εκθέσεις σε αυτήν.
Προσοχή σε τυχόν αντιδράσεις κατά την εισαγωγή νέων τροφών :
- Έμετος, διάρροια, εξανθήματα (σπυράκια), οίδημα (πρήξιμο) χειλέων, βλεφάρων ερυθήματα (κοκκινίλες) δέρματος, βήχα, βράγχος (βραχνάδα), συριγμό (σφύριγμα), έντονο κλάμμα, ανησυχία. Στις περιπτώσεις αυτές σταματάμε τη χορήγηση τροφής και επικοινωνούμε με τον παιδίατρό μας ή το 166 και επισκεπτόμαστε το πλησιέστερο νοσοκομείο, αν τα συμπτώματα είναι ξαφνικά και έντονα (βήχας, βραχνάδα, δυσκολία αναπνοής, πρήξιμο, εκτεταμμένα εξανθήματα).
Ποσότητα, συχνότητα και υφή τροφίμων
- Η ποσότητα, η συχνότητα και η ποικιλία των τροφών που προσφέρετε στο βρέφος σας θα μεγαλώνει όσο το βρέφος σας αναπτύσσεται.
- Έχει μεγάλη σημασία να αναγνωρίζετε τα σημάδια κορεσμού και πείνας του παιδιού σας.
Σημάδια πείνας :
- Αυξημένη έκκριση σάλιου,
- Ανοίγει το στόμα και κατευθύνεται προς την τροφή.
Σημάδια κορεσμού:
- Παίζει με το φαγητό
- Σφραγίζει τα χείλια του και φτύνει το φαγητό
- Αποστρέφει το κεφάλι και απομακρύνεται από το κουτάλι
Η υφή των τροφίμων θα γίνεται πιο συμπαγής με την ανάπτυξη του μωρού σας. Οι αλεσμένες τροφές σταδιακά θα αντικατασταθούν με ψιλοκομμένες και στη συνέχεια με μικρά κομματάκια που θα μπορεί να πιάνει το παιδί και να φέρει στο στόμα (finger food).
Μετά τον 10ο μήνα καλό θα είναι να σταματήσετε την πολτοποίηση των τροφών. Μελέτες έχουν δείξει πως η παράταση της πολτοποίησης μετά την ηλικία αυτή αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης προβλημάτων μάσησης και κατάποσης στερεών τροφών μετά τον 1ο χρόνο ζωής.
Η ποικιλία στην εισαγωγή τροφών βοηθά το παιδί να δοκιμάζει καθώς μεγαλώνει. Όταν η τροφή τους δε χαρακτηρίζεται από μονοτονία έχει φανεί πως τα παιδιά συμμορφώνονται καλύτερα με την κατανάλωση στερεών τροφών.
Σειρά εισαγωγής των συμπληρωματικών τροφών
- Δεν υπάρχουν αυστηροί κανόνες ως προς την σειρά εισαγωγής των στερεών τροφών. Ωστόσο καλή επιλογή είναι η έναρξη τους με τα δημητριακά (ρύζι), φρούτα και λαχανικά.
- Στη συνέχεια πρέπει να προστεθούν τροφές πλούσιες σε σίδηρο όπως το κρέας (λευκό και κόκκινο).
- Εφόσον έχουν γίνει καλά ανεκτές οι παραπάνω τροφές, τότε μπορεί να εισαχθούν στη διατροφή τους το αυγό και το ψάρι.
- Τα πιο πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι η εισαγωγή του αυγού και του ψαριού, μετά το 1ο έτος ζωής, στη διατροφή του βρέφους δεν προλαμβάνει την εμφάνιση αλλεργίας. Αυτό ισχύει ακόμα και για βρέφη με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αλλεργίας (δηλαδή, τα βρέφη με τουλάχιστον έναν συγγενή 1ου βαθμού με ιστορικό διαγνωσμένης αλλεργικής νόσου, όπως έκζεμα, άσθμα, αλλεργική ρινίτιδα ή τροφική αλλεργία). Συνεπώς, η εισαγωγή του αυγού και του ψαριού συνιστάται να γίνεται πριν από το τέλος του 1ου χρόνου της ζωής
- Μέχρι τη συμπλήρωση του πρώτου χρόνου ζωής θα πρέπει το βρέφος να έχει δοκιμάσει από όλες τις ομάδες τροφίμων (όσπρια και αλεσμένοι ξηροί καρποί προς το τέλος του πρώτου χρόνου ζωής).
- Το ιδανικό θα είναι η εισαγωγή των στερεών τροφών να γίνεται όσο το παιδί ακόμα θηλάζει.
Τεχνικές συμπεριφοράς κατά την σίτιση
- Κατά τη διάρκεια του φαγητού το βρέφος θα πρέπει να είναι δεμένο άνετα σε κάθισμα φαγητού για αποφυγή ατυχημάτων.
- Μην ταΐζετε το μωρό σας όταν μπουσουλάει ή περπατάει ή παίζει (πχ στο πάρκο). Εκτός από τον κίνδυνο πνιγμονής, η σίτιση πρέπει να γίνεται σε κατάλληλο χώρο και περιβάλλον, χωρίς το παιδί να αποσπάται από άλλες δραστηριότητες.
- Έχουμε υπομονή καθόλη τη διαδικασία, προσφέρουμε στο βρέφος τη τροφή με το κουτάλι και περιμένουμε να ανοίξει το στόμα του. Δε σπρώχνουμε τη τροφή μέσα στο στο στόμα του.
- Δεν ταΐζουμε γρήγορα το μωρό μας, αλλά και δεν παρατείνουμε το χρονικό διάστημα. Ενδεικτικά μισή ώρα είναι αρκετή για ένα γεύμα.
- Δίνουμε προσοχή στο μωρό μας, δεν κάνουμε παράλληλα άλλα πράγματα, του μιλάμε και ιδανικά τρώμε ταυτόχρονα οικογενειακώς στο τραπέζι μαζί του.
Τα δημητριακά ή άλλα τρόφιμα σε μορφή κρέμας δεν πρέπει να δίνονται με το μπουκάλι/μπιμπερό.
Λαχανικά και φρούτα
- Με τη συμπλήρωση του 6ου μήνα συνίσταται να ξεκινήσει η εισαγωγή φρούτων και λαχανικών στην διατροφή του βρέφους.
- Μαγειρέψτε τα λαχανικά όσο χρειάζεται για να μαλακώσουν και να μπορούν να πολτοποιηθούν
- Επιλέξτε φρέσκα λαχανικά και φρούτα και αν είναι δυνατόν να είναι εποχής
- Τα φρούτα μπορεί να τα καταναλώσει το μωρό σας αφού τα ξεφλουδίσετε και τα πατήσετε με το πηρούνι αν είναι πολύ μαλακά (αβοκαντο, αχλάδι, μπανάνα) ή αφού τα πολτοποιήσετε αν είναι σκληρά (μήλο, αχλάδι)
- Η κατανάλωση φρέσκων χυμών φρούτων δεν είναι απαραίτητη και δε συνιστάται στη βρεφική ηλικία, για να μην αντικαθιστούν το γάλα. Επίσης, πρέπει να αποφεύγονται οι χυμοί του εμπορίου, τα φρουτοποτά ή οι κομπόστες, καθώς περιέχουν προστιθέμενα σάκχαρα ή/και συντηρητικά.
- Δε δίνουμε στο βρέφος ακέραια σκληρά , ή ακόμα και κομμάτια , από σκληρά ωμά λαχανικά/φρούτα όπως καρότο ή μήλο , καλαμπόκι, ολόκληρα ντοματίνια, ρώγες από σταφύλι, κεράσια. Ελλοχεύει ο κίνδυνος πνιγμονής
Δημητριακά
- Τα δημητριακά και τα προϊόντα τους είναι η βασική πηγή υδατανθράκων. Η εισαγωγή των δημητριακών με τη μορφή κρέμας συνιστάται να ξεκινήσει με τη συμπλήρωση του 6ου μήνα. Η κρέμα δημητριακών χρησιμοποιείται για την εξοικείωση του βρέφους με τις συμπληρωματικές τροφές και για μικρό χρονικό διάστημα. Μην προσθέτετε ζάχαρη και επιλέξτε προϊόντα με τη χαμηλότερη περιεκτικότητα σε προστιθέμενα σάκχαρα.
- Εκτός από το ρυζάλευρο με γάλα (γαλακτούχο)εμπορίου , μπορείτε να ξεκινήσετε με ρυζάλευρο που θα χετε παρασκευάσει εσείς. Η παρασκευή της κρέμας (κονιορτοποίηση του ρυζιού) μπορεί να γίνει βάζοντας ρύζι σε μπλέντερ και στη συνέχεια αποθηκεύοντας τη σκόνη σε καθαρό στεγανό δοχείο. Στη συνέχεια προσθέτουμε νερό ή γάλα (ξένο ή μητρικό ) για την ανασύστασή της .
- Συνεχίζουμε με άλλα δημητριακά που περιέχουν γλουτένη όπως σιτάρι, βρώμη, κριθάρι, σίκαλη κ.ά. Η εισαγωγή τους καλό είναι να γίνει ενώ το παιδί ακόμα θηλάζει και μέχρι το τέλος του 7ου μήνα καθώς μελέτες έχουν δείξει πως με τον τρόπο αυτό μειωνεται ο κίνδυνος εμφάνισης κοιλιοκάκης.
- Ακολούθως, τα βρέφη μπορούν να καταναλώσουν ψωμί, ζυμαρικά κ.ά.
Κρέας , ψάρι, αυγό
- Η εισαγωγή του κόκκινου κρέατος (π.χ., μοσχάρι) και του λευκού κρέατος (π.χ., κοτόπουλο, κουνέλι), λόγω της περιεκτικότητάς τους σε πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας, σίδηρο και ψευδάργυρο, συστατικών απαραίτητων για την ανάπτυξη του βρέφους, καλό είναι να μην καθυστερήσει και να εισαχθεί μέχρι το τέλος του 7ου μήνα ζωής.
- Το ψάρι και το αυγό μπορούν να εισαχθούν σταδιακά και σε μικρές ποσότητες, αφού γίνουν καλά ανεκτές οι παραπάνω ομάδες τροφίμων (δηλαδή, τα λαχανικά, τα φρούτα, τα δημητριακά και το κρέας), πριν από την ολοκλήρωση του 1ου έτους. .
- Πρώτα δίνεται ο κρόκος από το αυγό και λίγες μέρες αργότερα προσφέρουμε και το ασπράδι.
- Αποφεύγετε να μαγειρεύετε για το μωρό σας μεγάλα ψάρια , π χ. ξιφία ,καθώς αυτά συνήθως συσσωρεύουν στον οργανισμό τους υψηλά επίπεδα βαρέων μετάλλων και διοξινών. Προτιμήστε φρέσκα ψάρια πχ μπακαλιάρο, γαλέο.
Γάλα και προιόντα του
- Το γάλα παραμένει η βάση της διατροφής του μωρού σας. Ιδανικά ο θηλασμός θα πρέπει να συνοδευει τη διαδικασία εισαγωγής στερεών τροφών ενώ εφόσον δε θηλάζετε , το βρέφος συνίσταται να καταναλώνει γάλα δεύτερης βρεφικής ηλικίας.
- Το τυρί και το γιαούρτι (ιδανικά όχι επιδόρπια γιαουρτιού) μπορούν να μπουν σε σταδιακά αυξανόμενες ποσότητες στη διατροφή του. .
- Φρέσκο μη τροποποιημένο γάλα αγελάδας, ή άλλων ζώων (πχ κατσίκας) συνίσταται να εισάγεται στη διατροφή του βρέφους μετά τον 12ο μήνα ζωής.
Νερό
Με την εισαγωγή των στερεών τροφών στη διατροφή του μωρού ξεκινήστε να του δίνετε νερό, χωρίς να χρειάζεται να είναι βρασμένο. Το εμφιαλωμένο νερό ενδείκνυται μόνο στις περιπτώσεις που το νερό βρύσης δεν είναι ασφαλές ή/και διαθέσιμο.
Μητρικός θηλασμός μετά τον 6ο μήνα
- Ο μητρικός θηλασμός εξακολουθεί να παρέχει στο βρέφος πολύτιμα θρεπτικά συστατικά και προστατευτικούς παράγοντες για την πρόληψη των λοιμώξεων, γι’ αυτό και είναι απαραίτητος ιδιαίτερα όταν το βρέφος είναι άρρωστο.
- Ο μητρικός θηλασμός περιορίζει την εμφάνιση οξέων και χρόνιων νοσημάτων. Γι’ αυτόν τον λόγο, όταν τα βρέφη αρχίζουν να τρέφονται με συμπληρωματικές τροφές και επειδή τείνουν να θηλάζουν λιγότερο, ο μητρικός θηλασμός θα πρέπει να ενθαρρύνεται (σνακ γάλακτος), ούτως ώστε να διατηρηθεί κανονική ποσότητα γάλακτος.
Διασφάλιση κανόνων υγιεινής
Η παρασκευή και συντήρηση των τροφών πρέπει να είναι ασφαλής και να ακολουθεί κανόνες υγιεινής:
- Όλα τα σκεύη πλένονται καλά, επιφάνειες παρασκευής τροφίμων (πάγκος κουζίνας) καθαρίζονται επιμελώς.
- Πλένουμε καλά τα χέρια μας πριν και μετά τη διαδικασία παρασκευής του γεύματος
- Ό,τι παρασκευάζεται, καταναλώνεται αμέσως διαφορετικά φυλάσσεται στο ψυγείο.
- Ωμά από μαγειρευμένα τρόφιμα, διαχωρίζονται
Πηγές: Εθνικός Διατροφικός οδηγός για βρέφη, Ινστιτούτο Προληπτικής, Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής,